Tiếng
còi hụ đã từng được xem như nét văn hóa rất riêng của thành phố biển. Tiếng còi
trong nắng sớm, báo tin 7 giờ - giờ làm việc của một ngày mới bắt đầu. Tiếng
còi trong mây chiều, hân hoan 17 giờ, khép lại một ngày làm việc năng suất,
thành công.
Cách
đây không lâu, Ủy ban nhân dân TP. Phan Thiết thông báo việc dừng sử dụng còi hụ báo giờ
làm việc trong tuần, theo chỉ đạo của tỉnh vì lý do an ninh. “Nốt nhạc” đi cùng
năm tháng đã ăn sâu vào tiềm thức mỗi người dân thành phố Phan Thiết, đến một
ngày không còn nghe, liệu bạn có cảm thấy nhớ?
Nhịp
sống, công việc vẫn tiếp diễn dù có hay không có tiếng còi hụ “báo thức”. Chỉ
là đôi khi ta chợt nhớ về âm thanh đã từng rất quen thuộc ấy và bất giác mỉm cười,
xốn xang trong lòng! Dừng lại 2s, và ngắm nhìn biểu tượng của phố biển!
Tháp
nước Phan Thiết - biểu tượng hoà bình hữu nghị:
Tháp
nước Phan Thiết (còn được gọi là "Lầu nước") được người Pháp xây dựng
từ năm 1928 đến năm 1934 theo chủ trương quy hoạch đô thị của nhà cầm quyền
đương thời. Nằm cách Tòa Công sứ Pháp (nay là trụ sở Ủy ban nhân dân tỉnh Bình Thuận) chừng
350m, tháp nước có công năng cung cấp nước sinh hoạt cho Tòa Công sứ và người
dân nội thị Phan Thiết cũng như góp phần chỉnh trang đô thị.
Công
trình là sự kết hợp kỹ thuật của các nước Pháp, Lào và Việt Nam. Bản thiết kế
tháp nước do kiến trúc sư Xuphanuvong vẽ (khi đó ông là du học sinh đang
theo học trường Albert Sarraut tại Hà Nội, Việt Nam - sau này ông là Chủ tịch đầu
tiên của nước Cộng hoà nhân dân Lào). Sở Công chánh Hà Nội đã duyệt bản vẽ và
Nhà thầu Ưng Du (người gốc Huế, làm việc ở Bình Thuận) trúng thầu công trình.
Tháp
nước Phan Thiết cạnh trụ sở Ủy ban nhân dân tỉnh
Tháp
nước Phan Thiết với vẻ đẹp cổ kính mang phong cách kiến trúc Á Đông, nằm bên bờ
sông Cà Ty thơ mộng. Tòa tháp có tổng chiều cao là 32 m. Trong đó, phần chân
tháp có kiến trúc hình trụ bát giác, dưới to, trên nhỏ, cao 22m, đường kính
chân tháp là 10m. Dọc theo thân tháp có 5 ô thông gió với các hoa văn cách điệu
chữ triện “Hỷ”, “Phúc”, “Thọ”, “Kiết”, “Lộc” mang ý nghĩa cầu mong người dân
vui vẻ, hạnh phúc, ấm no. Phần lầu đài (bồn nước) hình bát giác, cao 5 m, đường
kính 9 m. Quanh thân lầu đài có khắc dòng chữ “U.E.PT” viết tắt của cụm từ “Unise
Des Eaux de Phan Thiet” (uni đơzôu đơ PT) - tức Nhà máy nước Phan Thiết).
Nét
đặc biệt của dòng chữ này, chính là chúng được ghép từ các mảnh gốm sứ theo lối
viết chữ hình tròn. Khi mặt trời lấp ló qua hàng cây xanh, ôm nhẹ tháp nước, những
dòng chữ này ánh lên lóng lánh, hòa với dòng sông Cà Ty đang loang loáng nhảy
múa với nắng vàng.
Khu
vực tháp nước còn có lầu vọng cảnh với mái ngói âm dương. Nhưng nay đã không
còn.
Tháp
nước xưa có lầu vọng cảnh - ảnh mạng
Khi
xây dựng xong, tháp nước được xem là biểu tượng hoàn hảo của đô thị Phan Thiết
phát triển không ngừng. Từ đó, hình ảnh tháp nước hiện hữu trên logo thành phố,
của các doanh nghiệp du lịch, cơ sở kinh doanh, đặc sản của địa phương như nước
mắm, hải sản.
Năm
2005, Bình Thuận đã chọn tác phẩm "Tháp nước Phan Thiết" của họa sĩ
Nguyễn Công Quang làm logo - biểu tượng chính thức của tỉnh sau cuộc thi sáng
tác do địa phương phát động.
Cuối
năm 2018, đúng dịp kỷ niệm 120 năm Phan Thiết được Nhà Nguyễn công nhận là thị
xã, Ủy ban nhân dân tỉnh Bình Thuận đã ban hành quyết định, xếp hạng di tích cấp tỉnh đối
với di tích lịch sử - văn hóa Tháp nước Phan Thiết. Đến năm 2022, kỷ niệm 30
năm tái lập tỉnh Bình Thuận, biểu tượng tháp nước lại sáng bừng trên logo, biểu
ngữ của các sự kiện chào mừng ngày trọng đại này của toàn tỉnh. Đặc biệt, năm
2023, Bình Thuận vinh dự đăng cai năm Du lịch Quốc gia với chủ đề “Bình Thuận -
Hội tụ xanh”, biểu tượng tháp nước một lần nữa lại sáng bừng chào đón bạn bè khắp
nơi.
Hình
ảnh tháp nước trên pano kỉ niệm 30 năm tái lập tỉnh
Từ
những ngày đầu mới xây dựng cho đến bây giờ, đã ngót trăm năm. Dù trước bom đạn
chiến tranh và môi trường khắc nghiệt, nhất là qua hai trận lũ lịch sử năm Nhâm
Thìn (1952) và Quý Dậu (1993), Tháp nước Phan Thiết vẫn điềm tĩnh, đứng vững uy
nghi giữa lòng thành phố. Ngày nay, dẫu không còn vai trò cung cấp nước, cũng
đã ít nhiều xuống cấp, nhưng Tháp nước Phan Thiết luôn là điểm nhấn du lịch của
thành phố biển mà bất cứ du khách nào cũng muốn ghé thăm.
Có
thể nói, ở đâu có khu vui chơi thiếu nhi, ở đó là hòa bình. Và Tháp nước Phan
Thiết cũng chính là biểu tượng hòa bình của phố biển. Từ những năm 1990 nơi này
là Nhà Thiếu nhi tỉnh Bình Thuận với khu vui chơi rộng lớn, rợp bóng mát quanh.
Hiện nay thuộc sự quản lý, chăm sóc của Nhà thiếu nhi Thành phố. Công trình nhiều
lần được chỉnh trang, tu sửa. Nơi đây đã tạo nên bao niềm vui, lưu giữ bao nụ
cười, bao kí ức đẹp của tuổi thơ, của những người con xa xứ vẫn nhớ về như một
biểu tượng của tỉnh Bình Thuận.
Tháp
nước Phan Thiết - nàng thơ thi ca
Tháp
nước Phan Thiết không chỉ đơn thuần là một công trình kiến trúc, mang đậm giá
trị lịch sử, tòa tháp còn là nhân chứng, cùng vui, cùng buồn với sự đổi thay của
đô thị Phan Thiết. Tháp nước còn là “nàng thơ” để giới nghệ sĩ, nhiếp ảnh, nhạc
sĩ, họa sĩ lấy làm nguồn cảm hứng mà sáng tác nên bao tác phẩm nghệ thuật để đời.
Có thể kể đến các tác phẩm của nhiếp ảnh gia Hữu Thành, Trần Đình Hòa, Trần
Đình Cường. Các tác phẩm hội họa, âm nhạc của nhiều tác giả trong và ngoài tỉnh.
Nhạc
sĩ Đặng Lê Thế Phi - Phó Chủ tịch phụ trách Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Bình Thuận
chia sẻ: “Chỉ tính riêng các cuộc thi ảnh, sáng tác thơ, văn, nhạc do Hội
Văn học Nghệ thuật tỉnh tổ chức, thì số lượng các tác phẩm nói về tháp nước, có hình ảnh tháp
nước nhiều vô kể. Điều đó cho thấy tháp nước là biểu tượng, là nàng thơ với
vẻ đẹp nghệ thuật ăn sâu vào tiềm thức, là niềm tự hào của giới nghệ sĩ, giới
sáng tác như thế nào rồi.”
Nhà
nghiên cứu, nhà thơ Phan Bình cũng từng thể hiện nỗi nhớ chan chứa “nàng thơ
tháp nước” trong bài “Tết bông vông”:
Nhớ
về một thuở Tết Bông vông
Cưỡng
hót mừng Xuân rộn rã lòng
Lầu
nước thành Phan im lặng đứng
Dòng
sông Mường Mán ngỡ ngàng trông
Niềm
thương bằng trắc lưu hoài niệm
Nỗi
nhớ điệu vần toại ước mong
Trở
lại ngày xưa hồn lắng đọng
Bao
điều một thuở Tết Bông Vông.
Hàng vông đỏ và tháp nước xưa cũng khiến nhạc
sĩ Nguyễn Phú Yên nhớ nhung khôn nguôi. Dù không sinh ra và lớn lên ở Phan Thiết,
nhưng quảng thời gian ngắn ngủi gắn bó với phố biển những năm còn trẻ đã làm
ông say mê nàng thơ ngọt ngào này. Để rồi sau mấy mươi năm rời phố biển, đến
lúc sinh sống và làm việc tại Tp Hồ Chí Minh, trong những ngày nhớ nhung nàng
thơ yêu kiều, đã khiến tâm hồn ông tuông trào những dòng nhạc mê đắm trong ca
khúc “Phan Thiết thôi thương”, phổ thơ Quảng Ngôn Lê Ngữ: “Phan Thiết bây giờ
không còn cánh vông rơi, đỏ một góc đường từng lê chân bước. Buổi chiều ngắm én
về bên tháp nước, ngắm con thuyền ai thả lưới trên sông. Phan Thiết tôi thương
tha thiết là đây.”
Bài
thơ Tết bông vông
Với
nhiều người, điều gì quá thân thuộc thường dễ thành nhàm chán. Thế nhưng, nàng
thơ Tháp nước lại luôn luôn là nguồn cảm xúc dạt dào của muôn vàn áng thơ, bản
nhạc. Nhạc sĩ Phan Anh Dũng, người con của phố biển - gắn bó với tháp nước Phan
Thiết suốt mấy mươi năm, từ những năm còn công tác tại Nhà thiếu nhi Tỉnh đến
khi đã qua tuổi thất thập. Ngày ngày đi về bên sông Cà Ty vẫn đôi ba lần dừng lại
ngắm nhìn “nàng thơ” đã tạo cho mình biết bao cảm xúc dạt dào mà sáng tác.
Nhạc sĩ Phan Anh Dũng - Hội viên Hội nhạc sĩ
Việt Nam nhỏ nhẹ nói: Tôi sinh ra và lớn lên ở Phan Thiết, một thời gian dạy
thanh nhạc, đàn ở nhà thiếu nhi tỉnh. Đi về ngang tháp nước đã hun đút nhiều
xúc cảm cho tôi trong các sáng tác. Dù có những bài không nói rõ tháp nước,
nhưng hình ảnh của tòa tháp luôn ẩn hiện, luôn là nguồn cảm xúc cho tôi trong tất
cả các tác phẩm về phố biển.
Tháp
nước Phan Thiết xưa và bài thơ Ngày trở về Phan Thiết
Trong
“Tình ca Phan Thiết”, nhạc sĩ Lê Hoàng Chung cũng từng thổn thức: “Đây
Phan Thiết bao ân tình chan chứa ngàn lời ca. Dòng sông Mương Mán ru nước trôi
tiếng ngọt ngào. Đây lầu nước bóng nghiêng lặng nhìn chim én gọi đàn.” Có lẽ đó
là nỗi niềm chung của những người con phố biển, mỗi ngày đều lại qua bên tòa
tháp trầm mặc mà vững chải.
Đời
sẽ đổi thay, khi vui khi buồn, lúc thăng lúc trầm. Thời gian cứ thế trôi, nhưng
biểu tượng của phố biển tươi xinh, niềm tự hào, người con yêu dấu của đất
mẹ - Tháp nước Phan Thiết chắc chắn sẽ luôn in sâu trong trái tim của những ai
đã từng được thấy, được đến bên “nàng thơ hòa bình” một lần trong đời.
Thuỳ Tiên - Trung tâm Văn hóa tỉnh